Çdo ditë e ka një diell - Shahin Toçi

Ajo flakëz u zmadhua e u zmadhua dhe mori trajtën e një ekrani gjysmë të ndriçuar në cilën nisën t’i kalonin para syve brigjet e Shqipërisë, në rrugën përmes fushave për në Tiranë, e përpjeta e Qafë-Shtamës, lugina e blertë e Matit, malet rreth e qark sajtë lidhura si një valle qiellore, vargëzimet e kodrave poshtë Dejës bardhane dhe Urxalla e tij e dashur rrëzë kashnjetit e mbuluar me kurore dehëse të luleve kumbullave. Pas një bisede me disa nga studentët dhe oficerët shqiptarë, Shahin Toçi mori rrugën për në bujtinë. Nata sapo kishte rënë. Dhomën e gjeti hapur. Ajo ishte kthyer përmbys. Pasi e rregulloi atë qëndroi për një çast para dritares së saj pastaj u shtri në krevat me sytë e fiksuar mbi hartën e Shqipërisë, të varur në murin përballë.

Sa e kishte marrë malli! E kishte lënë të lirë e do ta gjente të pushtuar. Këta duan të na lidhin pas qerres së tyre, mendoi, që kur të kthehemi të jemi palë me ta në robërimin e Shqipërisë. Ç’poshtërsi do të ishte! U ngrit, mori në një nga sirtarët e raftit fletoren e ditarit dhe u ul në tavolinë. Nisi të hidhte në fletore përshtypjet e asaj dite. Pas pak dritat u shuan, ndërsa në ndërtesat përballë ato ishin ndezur. Ndezi një qiri dhe e vendosi mbi tavolinën e punës. Pasi tërhoqi një fletë të bardhë nga tavolina, nisi të shkruaj një letër, megjithëse shumë pak shpresa kishte se mund të takonte dikë që udhëtonte për në Shqipëri.

Që në fillim të vitit lëvizjet drejt Shqipërisë ishin bërë të vështira, aq më tepër pas muajve mars dhe prill. Megjithatë ai ishte optimist. Çdo ditë e ka një diell, thoshte shpesh kur të tjerët shikon të ardhmen të zymtë. Mbase dhe mund të krijohej një mundësi për dërgimin dorazi të asaj letre. I dashtuni babë…! Kishte javë që nuk i shkruante të atit. Teksa vazhdonte të shkruante letrën, ngriti kokën dhe mbeti për një çast i menduar me shikimin mbi flakën e zbehtë të qiririt. Pak e nga pak, ajo flakëz u zmadhua e u zmadhua dhe mori trajtat e një ekrani gjysëm të ndriçuar, në të cilin nisën t’i kalonin para syve brigjet e Shqipërisë.

Rruga përmes fushave për në Tiranë, e përpjeta e Qafë-Shtamës, lugina e blertë e Matit, malet rreth e qark saj të lidhura si në një valle qiellore, vargëzimet e kodrave poshtë Dejës bardhane dhe Urxalla e tij e dashur rrëzë kashnjetit, e mbuluar me kurorën dehëse të lulekumbullave. Iu kujtuan shokët e fëmijërisë me të cilët luante livadheve, zallishtes së Përroit të Thatë, ngjitej në kashnjet dhe në Qafën e Shën-Kollit, aty ku shpesh uleshin nën hijen e lisave shekullorë e shokët i kërkonin t’u lexonte vjershat e Naimit, Mjedës, Fishtës… Pastaj, në atë ekran të zbehtë iu faneps gjyshi i tij i mirë, hipur mbi kalin e bardhë teksa i tregonte një histori të bukur; nënë Merjemja, duke zbritur poshtë shtëpisë, me krahët e zgjatur drejt tij; dy vëllezërit që vinin pas të atit për t’i uruar mirëseardhjen….

Qepallat po i rëndoheshin. Mbështeti kokën mbi libër në një përgjumje të këndshme. Pas pak, pas tij dera u hap ngadalë dhe flaka e qiririt vizatoi në murin e dhomës, pas shpinës së tij, dy hije që afroheshin e afroheshin duke marrë pak e nga pak frymën e flakës së qiririt. Befas flaka e tij u shua. Hijet humbën në errësirë dhe në atë qetësi të kobshme u dëgjuan një…, dy…, tri… krisma të shurdhëta. Përtej dritares, në lartësinë e qiellit, vetëm yjet ndriçonin: të largët, të largët…. Hijet u larguan.

Dhe dritat u ndezën, po Shahin Toçi nuk u zgjua. Me kokën mbi libër kishte mbetur në ëndrrën e ndërprerë. Kishte kaluar mesnata. Dita e re ishte në të ardhur. Kishin kaluar orët e para të mëngjesit të asaj dite maji, kur para bujtinës mbërritën studentë dhe oficerë shqiptarë. Po asnjëri nuk u lejua të hynte për të shikuar shokun e tyre të vrarë. Qëndruan për disa orë aty me shpresë se do t’i lejonin, por qe e pamundur. Në momentin kur agjentët e policisë sollën një autoambulancë ushtarake përpara bujtinës, ushtarakët shqiptarë u afruan në grup dhe kërkuan trupin e pajetë të shokut të tyre për ta përcjellë në banesën e fundit, në tokën shqiptare. Fillimisht agjentët u sollën ndaj kërkesës së tyre me qetësi, duke u thënë se duhej një kohë më e gjatë dhe një vend me kushte më të përshtatshme për të përfunduar ekspertizën e plotë. Por, kur ushtarakët shqiptarë kërkuan që të merrnin pjesë në shoqërimin e trupit të shokut të tyre, agjentët dhanë urdhër që t’i largonin me forcë. Pasdite, studentët shqiptarë i dërguan në qytetet ku ata studionin, ndërsa disa prej tyre, ata që kishin hedhur në mënyrë demonstrative armët në ditën e provës ceremoniale, i izoluan në burgjet e Italisë. Autoritet italiane i druheshin mbajtjes së tyre në grup pas vrasjes së Shahin Toçit. Ndërkohë, disa nga radiot e ndryshme kishin lajmëruar vrasjen e oficerit shqiptar Shahin Toçi, duke e cilësuar atë si vrasje të qëllimshme për qëndrimin e mbajtur ndaj pushtuesit të vendit të tij. Atë pasdite dhe në paraditen e së nesërmes, studentët dhe oficerët shqiptarë që mbetën në Romë, kërkuan pranë autoriteteve italiane të merrnin pjesë në ceremoninë e varrimit të shokut të tyre. Por as kërkesa më njerëzore e tyre nuk u pranua. Nëpër shkollat italiane, ku studionin ushtarakët shqiptarë, u urdhërua që të mos komentohej vrasja e oficerit shqiptar. Çdo komentim mbi vrasjen e tij do të dënohej rëndë.