Në mbrojtje të Flamurit

Mund të ndërrohen dhe uniformat,
por flamuri jo; atdheu mbetet po ai!
Mjerë kush nuk e kupton këtë
dhe e tradhëton flamurin e atdheut të tij!
Ne i biem në gjunjë vetëm flamurit tonë,
vetëm shqiponjës tonë i falemi.

Fashistët filluan të mendonin për të organizuar veprimtari të ndryshme që kishin për qëllim zbehjen e revoltës që po ziente në gjokset djaloshare të oficerëve dhe studentëve shqiptarë dhe bindjen e tyre për t’i kthyer në kontigjente të fashizmit. Qëllimi final i fashistëve ishte që studentët dhe oficerët shqiptarë t’u bashkoheshin trupave pushtuese në Shqipëri, të cilat nuk ishin pritur me lule, siç kishin shpresuar dhe propaganduar ata, por me grykën e pushkës dhe me qëndresë të pa imagjinueshme. Me fillimin e muajit maj, autoritetet drejtuese të shkollave ushtarake shpalosën haptazi para studentëve fillimin e përgatitjeve për betimin para flamurit italian. Me një qëllim tejet të paracaktuar, kjo veprimtari ishte planifikuar me ngut nga qeveria dhe Ministria e Luftës italiane që me zbarkimin e trupave fashiste në Shqipëri. Përfshirja e ushtarakëve shqiptarë në këtë ceremonial betimi, sipas autoriteteve fashiste, veç të tjerash, do të nënkuptonte miratimin e “zbarkimit” të tyre. Falë veprimtarisë patriotike të oficerëve dhe studentëve më aktivë, kundërshtarë të deklaruar të pushtimit fashist, studentët shqiptarë e kuptuan se autoritet italiane, me anën e kësaj veprimtarie, kërkonin t’i bënin palë në pushtimin e atdheut të tyre. Oficerët specializantë në Romë e në qytete të tjera italiane u bënë koordinuesit e veprimtarisë së studentëve në qytetet e ndryshme të Italisë. Si ish-student i Akademisë së Këmbësorisë dhe Kavalerisë së Modenas, Shahin Toçi filloi të takohej më shpesh me grupet e studentëve në Modena. Në një nga ditët e fundit të muajit maj 1939, nga autoritetet fashiste, nën kujdesin e nënsekretarit të shtetit për Luftën, u organizua një ceremoni parabetimi. Atë ditë, nënsekretari i shtetit për Luftën, që kishte zënë vend mes oficerëve dhe autoriteteve të tjera, ndërsa qëndronte para kuadrateve ushtarake, ndali vështrimin mbi njërin prej oficerëve shqiptarë. Nuk priti t’i jepnin shpjegime të gjata: zbriti shkallët dhe bëri me hap të shpejtë drejt kuadratit mbi të cilin ishte ndalur pak më parë vështrimi i tij i vrenjtur. Pas e ndoqën disa nga oficerët e tij. Ende pa ndalur ecjen nervoze, pyeti oficerin shqiptar: – Po ju? Djaloshi shqiptar, që në uniformën e tij kishte hedhur një shirit kuq e zi, foli: – Zoti gjeneral, oficeri shqiptar Shahin Toçi! – Ç’do të thotë kjo?! Ç’është kjo uniformë! – Unë jam shqiptar, zoti gjeneral dhe kjo është uniforma e shtetit tim. Gjenerali qeshi hidhur. – Ç’vlerë ka ajo uniformë? Tashmë mbreti juaj ka rënë. Ju tani keni fatin të mbani një uniformë të madhe, atë të Mbretërisë së Madhe të Italisë, pa atë shirit kuq e zi mbi të. Oficeri shqiptar ndjeu gjakun t’i pulsonte me forcë, por u përmbajt. – Gaboheni, zoti gjeneral! Mbretërit edhe mund të bien, mund të ndërrohen dhe uniformat, por flamuri jo; atdheu mbetet po ai, zoti gjeneral! Mjerë kush nuk e kupton këtë dhe e tradhton flamurin e atdheut të tij! – ngriti zërin oficeri shqiptar duke u kthyer nga shokët e tij.

Kishte folur me zë të lartë. Nën zërin e tij ra heshtja. Gjenerali mendoi se, aty për aty, ajo heshtje do të ishte gjithçka për të kapërcyer atë moment delikat dhe situatën që mund të krijohej. Intuita e tij prej ushtaraku të regjur e dinak, e bëri të mendonte se oficeri shqiptar, që i përplasi në fytyrë ato fjalë, nuk ishte i vetëm. Në sytë e shokëve të tij shprehej qartë admirimi për guximin e patriotit të tyre. Si për të ruajtur në kujtesë pamjen e oficerit shqiptar dhe për t’u siguruar se kishte përballë njërin prej organizatorëve më të rëndësishëm, gjenerali e shikoi drejt e në sy Shahin Toçin. Vështrimi krenar i oficerit shqiptar mbeti i palëvizur. Gjenerali u kthye i nervozuar nga kishte ardhur.

Më pas, përmes një fjalimi për fuqinë ushtarake dhe ekonomike të Italisë fashiste, gjenerali u mundua të bindte ushtarakët shqiptarë se zbarkimi i trupave në Shqipëri bëhej për ruajtjen e pavarësisë së saj, bashkimin e trojeve shqiptare dhe zhvillimin ekonomik e shoqëror të Shqipërisë. Ai u kujtoi më pas ushtarakëve shqiptarë se betimi ceremonial ishte për ta, para së gjithash, një detyrë. Pas fjalës së tij, njëri nga oficerët italianë lajmëroi se të nesërmen paradite do të niste ceremonia e betimit ushtarak. Të nesërmen kuadratet u rreshtuan përsëri. Para studentëve dhe oficerëve shqiptarë, njëri nga oficerët madhorë italianë lexoi formulën e betimit, por ushtarakët shqiptarë nuk u përgjigjën. U krijua një heshtje e tensionuar. Oficeri fashist hodhi një vështrim mbi kuadratet ushtarake dhe nisi të lexojë me zë të lartë.

Përsëri heshtje. Atëherë gjenerali zbriti shkallët, qëndroi përpara kuadratit dhe thirri kërcënueshëm: – Lo giurate voi? Priti një përgjigje, qoftë dhe kundërshtuese, vetëm të mos qëndronte para asaj heshtje. I dukej se po fundosej i gjallë në atë ftohtësi drithëruese. E ndjeu se po i sosej përfundimisht durimi. – Betohuni! – më shumë klithi se sa thirri dhe priti një çast si i ngurtësuar. Në atë çast doli nga rreshti oficeri shqiptar Shahin Toçi dhe, me vështrimin e palëvizur mbi fytyrën e gjeneralit, tha: – Zoti gjeneral, ne jemi shqiptarë dhe mund të betohemi vetëm para flamurit tonë kuq e zi. Zëri i tij qe i prerë, i lartë dhe kumbues, me një theks të qartë zemërimi. Oficerët italianë shikuan njëri – tjetrin, jo aq të habitur se sa të hutuar.

Pastaj vështrimet e tyre u ndalën mbi nënsekretarin e shtetit për Luftën, në fytyrën e të cilit nuk kishte mbetur pikë gjaku. Sytë e tij, si dy thëngjij të zjarrtë, mundoheshin të lëkundnin vështrimin e qetë, të vendosur e të kthjelltë të djaloshit shqiptar. – Come? – pyeti edhe njëherë gjenerali, me një zë të çjerrë e idhnak. – Po, zoti gjeneral! Ju e dini fort mirë se edhe ne, shqiptarët, e kemi një flamur. Ai na ka përcjellë me krenari kur kemi ardhur në tokën tuaj për të studiuar, ai na ka pritur e do t’na presë përsëri. Si mund t’ia kthejmë shpinën? Kurrë, zoti gjeneral! Për atë kemi derdhur aq gjak në shekuj! Sot nuk mund ta përlyejmë me turp. Shqipëria nuk do t’na e falte. Ne jemi bijtë e saj, ajo na ka rritur, ndaj kurrë prej nesh s’ka për t’u shitur. Ne i biem në gjunjë vetëm flamurit tonë, vetëm shqiponjës tonë i falemi. – Të lumtë Shahin! – thirri njëri nga oficerët shqiptarë. Sakaq rreshtat lëvizën dhe kuadratet u shformuan. Disa prej studentëve ulën armët. Gjenerali, i ndjekur nga oficerët e tij, u largua duke murmuritur nëpër dhëmbë gjysma fjalësh. Mbi studentët shqiptarë që hodhën armët u lëshuan agjentët e SIM-it. Studentët dhe oficerët shqiptarë shpërthyen në thirrje për flamurin dhe atdheun e tyre.

Kishte përfunduar pa sukses përpjekja e fashistëve për të bërë pjesë të qëllimeve të tyre studentët dhe oficerët shqiptarë që studionin në Itali. Ndërsa mbi emrin e oficerit shqiptar Shahin Toçi, mbase pak orë pas dështimit të provës ceremoniale, ishte urdhëruar të vihej kryq. Shahin Toçi në orët e mbetura të asaj dite u survejua rreptësisht në çdo hap që bëri. Në përplasjen e tij të guximshme me nënsekretarin e shtetit për Luftën, fashistët kishin parë me sytë e tyre njërin prej drejtuesve të një rezistence të mundshme të armatosur në të ardhmen në Shqipëri. Qëndrimin e Shahin Toçit nuk mund ta kalonin lehtë. Kthimi i Shahin Toçit në Shqipëri, për fashistët, ishte po aq i rrezikshëm, në mos më shumë, se qëndrimi i mëtejshëm i tij në Itali.

Për ta ai po shfaqej qartë se do të ishte një ndër drejtuesit e zot të lëvizjes çlirimtare kundër tyre. Ata kishin provuar edhe përmes agjentëve të tyre të fshehtë në radhët e oficerëve shqiptarë se ai nuk mund të thyhej. Mbetej vetëm një rrugë për t’ia arritur këtij qëllimi. Edhe oficeri shqiptar Shahin Toçi e kishte kuptuar se qëndrimi i tij i mëtejshëm në Itali ishte tepër i rrezikshëm.